Marjolein Scheffelaar is kunstzinnig therapeute beeldend.
Zij is werkzaam op het Auris College in Leiden, een middelbare school voor leerlingen met taalontwikkelingsstoornissen. Daarnaast werkt zij voor de ambulante dienst, waar zij kinderen tussen de vijf en twaalf jaar therapie geeft op reguliere basisscholen.
In dit artikel vertelt zij over haar bevindingen met het werken met de eigen naam in de therapie en legt daarbij de link met de belevingsgerichte zorgmethodiek 'Vruchten van het leven'.
Iedere naam vertelt een verhaal
De eigen naam blijkt een laagdrempelig en zeer waardevolle ingang te zijn tijdens het werken met pubers. Er is niets persoonlijker dan de eigen naam. En juist de eigen naam vertelt een verhaal. Altijd. Het vertelt een verhaal over degene die deze naam draagt. De naam kan vertellen over de verbinding met cultuur, grootouders of ouders, de naam kan een betekenis hebben of een wens van ouders voor het kind belichamen.
Vruchten van het leven
'Vruchten van het leven' is een aanvankelijk voor oudere ouderen ontworpen methodiek. Met een kunstzinnig begeleidingsprogramma wordt aan de hand van een serie reflectieve thema's ondersteuning en inspiratie geboden aan de oudere mens die de laatste ontwikkelingsopdracht dient te vervullen. Namelijk vrede, harmonie en zingeving te kunnen ervaren bij het unieke eigen geleefde leven. Het kunstzinnig werken - individueel of juist in kleine groepen - met dierbare herinneringen uit de eigen levensloop staat daarbij centraal. Waarbij juist in kleine groepen het onderscheid tussen eigenheid en de gedeelde generationele herinneringen een kunstzinnig venster biedt op bele
ving en bewustwording van het unieke van de eigen individualiteit.
Deze prachtige voor oudere ouderen ontworpen methodiek blijkt ook toepasbaar te zijn op jongeren. De module bevordert onder andere het versterken van de identiteit, een hoofdthema in de puberteit. Tijdens mijn werk met jongeren heb ik bepaalde oefeningen uit de methodiek omgevormd en toepasbaar gemaakt voor deze doelgroep. De oefening over de eigen naam is er daar één van.
Identiteit
Tijdens de eerste sessies van een traject kunstzinnige therapie ga ik met jongeren in gesprek over hun eigen naam. De verhalen die zij vertellen over hun naam, raken mij vaak. De verhalen zijn altijd persoonlijk. Het vertelt iets over wie ze zijn, wie ze willen zijn en hoe ze gezien worden of willen worden door anderen. De eigen naam vertelt vaak ook over mensen die dichtbij staan: bijnamen of koosnamen worden alleen door bepaalde mensen gebruikt. Soms vertelt de naam iets over grootouders, over geloof of een cultuur waarmee zij verwant zijn. Daarmee omvat de eigen naam een belangrijk verhaal over de eigen identiteit.
De eigen naam: een kunstzinnige oefening
Vragen die ter sprake komen wanneer ik in gesprek ga over de eigen naam zijn bijvoorbeeld:
Ben je naar iemand vernoemd?
Waarom heb jij jouw naam gekregen?
Wat is de betekenis van jouw naam? Heb je een speciale bijnaam en wie mag die gebruiken?
Hoe ervaar je jouw naam?
Ben je tevreden met jouw naam? Met krijt tekenen jongeren een grote cirkel op een papier. Ergens binnenin die cirkel zoeken ze een plek om hun naam op te schrijven. Dit kan groot, klein, in het midden of meer aan de rand. Wanneer de naam geschreven is, wordt er met pastelkrijt kleur gegeven aan de naam en de ruimte binnen de cirkel. Soms verschijnen er beelden of tekeningen die met de eigen naam te maken hebben. Tot slot wordt kleur gegeven aan de ruimte om de cirkel heen. Hier gaat het om de omgeving waarin je graag bent. Wie horen er bij deze omgeving, hoe voelt de omgeving en hoe ziet het er daar uit?
Bewustwording
Deze oefening nodigt uit om je te verbinden met de eigen naam, op een nieuwe wijze, namelijk via de kunst. Vaak worden er in het kunstzinnig werk kwaliteiten zichtbaar die als we er vanaf een afstand naar kijken heel goed blijken te passen bij de persoon. De eigen naam wordt zo vanuit een nieuwe dimensie beleefd. Dat wordt door de meeste jongeren als weldadig ervaren. Hoe vaak noem of schrijf je je eigen naam wel niet, dus hoe groot is de impact van de kunstzinnige verwerking als jongeren anders tegenover hun naam komen te staan? Regelmatig kiezen de jongeren het kunstzinnig werk over hun eigen naam als voorkant voor hun map, waarin ze gedurende het traject hun kunstzinnig werk bewaren. Het raakt daarmee meteen de kern van wat ik in de therapie belangrijk vind: jezelf laten zien, jezelf ervaren en vanuit een gevoel er te mogen zijn de wereld in gaan om te ontdekken, ontwikkelen en leren.
Er verschenen olifanten, bananenbomen en huisjes met rieten daken op het papier om de naam van een jongen uit Suriname. De jongen vertelde dat zijn naam sinds hij in Nederland woont, door niemand goed wordt uitgesproken. Hij was eraan gewend geraakt dat alleen zijn ouders hem bij zijn echte naam noemden. Soms schaamde hij zich voor zijn naam. Toen de jongen voor het eerst weer terugkwam in Suriname, heette de douanebeambte hem welkom. Hij noemde de jongen bij zijn voornaam. De jongen hoorde zijn eigen naam uit de Surinaamse mond van een onbekende. Hij vertelde dat dit hem veel deed. Het was voor hem een gevoel van thuiskomen. Sindsdien is de jongen trots op zijn naam, vertelde hij. Het vormt voor hem de verbinding met het mooie Suriname, waaraan hij zoveel dierbare jeugdherinneringen koestert.
Methodisch nascholingsprogramma 'Vruchten van het leven'
Jacqueline Stoop, oud-docente kunstzinnige therapie aan de Hogeschool Leiden, ontwierp de levensverhalenmethodiek 'Vruchten van het leven'. Zij deed dit samen met andere therapeuten en verkende dit uitgebreid in de praktijk. Momenteel is zij druk bezig met de voorbereiding van het nascholingsprogramma 'Vruchten', dat eind mei/begin juni 2018 van start zal gaan. Er wordt een tweedaags programma voorbereid voor zowel beeldende als muziektherapeuten. Om de professionaliteit en sterke positionering van deze belevingsgerichte methodiek in de ouderenzorg te ondersteunen, ontvangen de deelnemers na afloop een deelname-certificaat van de AAG Nascholing Academie. Hiermee kunnen zij de kunstzinnige levensverhalenmethodiek gecertificeerd in hun praktijk toepassen.
Voor meer info over de nascholing, zie de agenda