Nergens

Kakuma ligt midden in de woestijn en de naam betekent letterlijk 'nergens'. Vanuit omringende landen zoals Soedan, Somalië, Eritrea, Congo en Burundi komen iedere dag honderden vluchtelingen bij het kamp aan. In het kamp wonen veertien verschillende nationaliteiten bij elkaar. Op het enorme terrein zijn zes omheinde Child Friendly Spaces aangelegd. Binnen de door de UNHCR opgestelde hekken mogen uitsluitend kinderen en Waldorf-medewerkers komen. Een veilige plek waar de kinderen iedere ochtend naartoe gaan.

Kunstvakken

Rudolf Steiner gaf ooit aan dat getraumatiseerde kinderen kunnen worden geholpen door de kunstzinnige vakken van het vrijeschool onderwijs. Bernd Ruf, vrijeschool leraar in Duitsland, is dat gaan toepassen. Hij heeft Notfallpädagogik der Freunde der Enziehungskunst opgericht, een organisatie die leerkrachten, therapeuten en artsen opleidt om te kunnen werken in oorlogs- en rampgebieden in de wereld. Het doel is om getraumatiseerde kinderen en adolescenten te helpen hun traumatische ervaringen te verwerken en eventuele traumagerelateerde stoornissen te verlichten of te voorkomen. In 2012 is in vluchtelingenkamp Ka- kuma gestart met het ‘Waldorf project’ door de vrijeschool (Waldorf School) in Nairobi en de organisatie van Bernd Ruf. Oorspronkelijk werkten in het kamp mensen die opgeleid waren aan de vrijeschool lerarenopleiding van Nairobi, maar inmiddels is hun werk overgenomen door opgeleide mensen uit het kamp zelf.

Leeftijdsgroepen

Iedere dag melden zich vierhonderd nieuwe vluchtelingen in Kakuma, waarvan driehonderd kinderen, vaak zonder ouders. Bij binnenkomst worden de kinderen meteen door de medewerkers van de Waldorfgroep verdeeld op leeftijd en naar een afgeschermde kindvriendelijke ruimte gebracht. Daar gaan de kinderen afhankelijk van hun leeftijd kunstzinnig aan de slag. Reiny: “De kleintjes van 2 tot 5 jaar gaan tekenen met vetkrijt. De kinderen werken per twee op één plank. Dat is niet uit noodzaak, maar met opzet. Alles gaat met opzet! Deze kinderen waren daarvoor namelijk alleen en nu werken ze samen met een ander. Ze hebben wel allemaal een eigen papier. Terwijl de kinderen tekenen lopen er medewerkers rond die de kinderen observeren en zien welk kind bijvoorbeeld doorverwezen moet worden naar het hospitaal of naar een psycholoog of fysiotherapeut. De kinderen tussen 6 en 9 jaar zijn veel drukker, zij dansen veel en doen gek. Zij gaan dieren boetseren. De grond van het kamp is kleiig en kan goed gebruikt worden daarvoor. De medewerker maakt een kraal (omheinde ruimte waarin vee wordt gehouden) in het midden van de kring en vertelt over de dorpen waar de kinderen vandaan zijn gekomen. De kinderen gaan vervolgens een dier boetseren dat daar hoort. Tussendoor wordt er veel gedanst en gezongen om aan te sluiten bij de beweeglijkheid van de kinderen. De kinderen van 10 jaar en ouder zijn andere koek. Zij zijn soms geronseld als soldaat, hebben bewust ervaren wat er is gebeurd. Bij deze kinderen is veel schuwheid, ze kijken veel onrustig om zich heen. Zij gaan nat in nat schilderen. In het begin zie je ze enorm verstijfd en verstrakt erbij zitten terwijl ze onwennig beginnen met het schilderen van lange streken op het papier. Het is ongelooflijk wat er dan gebeurt, want binnen tien minuten zag ik deze kinderen ádemen! Het is spectaculair om te zien. Deze kinderen waren net aan komen lopen en hadden vaak de hele nacht niet geslapen. Tijdens het schilderen zag ik hoe hun verstrakte lichaam zich ontspande. Ik kreeg er tranen van in mijn ogen.”

Ritme

Als de mensen worden toegelaten tot het kamp krijgen ze een eigen hutje. Zij mogen het kamp dan niet meer verlaten. De kinderen kunnen in de ochtend naar de kindvriendelijke ruimtes komen voor het kunstzinnige programma van de Waldorfgroep. De medewerkers lopen ’s ochtends met een belletje of een gitaar door het kamp en brengen de kinderen in een lange slinger naar een van de zes locaties toe. Per locatie komen rond de driehonderd kinderen samen, die in verschillende kringen worden verdeeld.  Het programma heeft een sterk ritmische opbouw en is steeds hetzelfde en voorspelbaar. Ieder onderdeel gebeurt op hetzelfde tijdstip. Reiny: “De kinderen hebben daar heel veel baat bij. Herhaling en routine geeft de kinderen houvast en geeft een gevoel van veiligheid. Daarbij zijn er ook strenge regels over wie er op de locaties mogen komen, ten behoeve van de veiligheid. Omdat er zoveel nationaliteiten zijn en de talen van de kinderen heel verschillend zijn, is het non-verbale aspect van de kunstzinnige activiteiten heel belangrijk. Het is voor iedereen toegankelijk.”

Belangstelling

Naast het tekenen met vetkrijt, boetseren en het nat in nat schilderen wordt ook veel gezongen en gedanst en bijvoorbeeld euritmie gedaan met de kinderen. Reiny: “De kinderen vinden dat heerlijk! Alles begint steeds bij het kunstzinnige. Ook wordt er iedere dag met de wat grotere kinderen kralen geregen. De kinderen zitten dan doodstil op elkaar gekropen de kraaltjes te rijgen. Voor deze kinderen bij wie het concentratievermogen vaak heel laag is, werkt dat ondersteunend. Het is goed voor hun oog-handcoördinatie. Met grote belangstelling wordt er inmiddels door andere hulpverleningsorganisaties gekeken naar wat er zich binnen die hekken afspeelt. Het is niet onopgemerkt gebleven hoe graag de kinderen aan de activiteiten meedoen. Terwijl er zoveel gespijbeld wordt op de vele scholen die het kamp telt. Maar hoe kan een getraumatiseerd kind iets leren in een les die uitsluitend zijn hoofd aanspreekt, waarin het bovendien geslagen wordt als het een verkeerd antwoord geeft? Gaandeweg verandert het onderwijs in het hele kamp nu.”